(T
Cải cách ruộng đất tại miền Bắc Việt Nam là
chương trình nhằm xóa bỏ văn hóa phong kiến, tiêu diệt các thành phần bị
xem là "bóc lột", "phản quốc" (theo Pháp, chống lại đất nước),
"phản động" (chống lại chính quyền) như địa chủ, Việt gian, cường
hào, các đảng đối lập... được Đảng Lao động Việt Nam và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thực hiện
vào những năm 1953–1956. Cải cách ruộng đất
tịch thu tài sản, đất đai của những người này và chia cho bần nông, cố nông; đồng
thời tiến hành đấu tố và xử tội họ. Cải cách ruộng đất đi kèm với phong trào chỉnh
đốn Đảng lúc đó.
Đây là một trong những phương cách chính yếu mà những
người theo chủ nghĩa cộng sản nghĩ rằng phải thực hiện
để lập lại công bằng xã hội, đồng thời thiết lập nền chuyên chính vô sản nhằm
tiến lên chủ nghĩa xã hội một cách nhanh chóng. Trong
bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (Manifesto), Karl Marx đã
tuyên bố: "cách mạng ruộng đất là điều kiện để giải phóng dân tộc". Dựa
theo mô hình "thổ địa cải cách" của Trung
Quốc (1946–1949), cuộc cải cách ruộng
đất ở miền Bắc được tổ chức với tinh thần đấu tranh giai cấp triệt để với sự cố
vấn trực tiếp của các cán bộ đến từ Trung Quốc.
Sau 3 năm tiến hành, cuộc cải cách đã phân chia lại
ruộng đất công bằng cho đa số nông dân miền Bắc, xóa bỏ giai cấp địa chủ phong
kiến. Tuy nhiên, việc áp đặt giáo điều các biện pháp dập khuôn từ cải cách ruộng
đất của Trung Quốc đã gây ra nhiều phương hại và tổn thất. Cuộc cải cách
và đấu tố này đã gây ra không khí căng thẳng tại nông thôn miền Bắc lúc ấy, gây
tác hại đến sự đoàn kết dân tộc của người Việt, ảnh hưởng tới niềm tin của một
số tầng lớp nhân dân với Đảng Lao Động Việt Nam. Suốt 1 năm sau đó, chính
phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã phải tổ chức chiến dịch nhận khuyết
điểm và sửa sai, phục hồi danh dự và tài sản cho các trường hợp oan sai, cũng
như cách chức nhiều cán bộ cấp cao chịu trách nhiệm về những sai lầm này.
Mục đích
Chương trình cải cách ruộng đất là một bước trong tiến
trình đưa miền Bắc Việt Nam tiến lên xã hội chủ nghĩa, do Đảng
Lao động Việt Nam tổ chức và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thực
thi, hệ thống hóa và khai triển trên địa bàn rộng, công việc mà nhiều chính quyền
địa phương đã làm từ những năm đầu Cách mạng tháng Tám:
1.Tịch thu tài sản ruộng đất do người Pháp, người dân
di cư, hay Việt gian (những người theo Pháp) bỏ lại, hay bỏ hoang vì chiến
tranh;
2. Phân chia cho tá điền;
3. Cắt giảm địa tô;
4. Bãi bỏ mọi khoản tiền thuê ruộng.
Theo tài liệu của Đảng Cộng sản Việt Nam thì
các công việc này cũng được Đảng và Chính phủ tiếp tục từng bước giải quyết
trong kháng chiến chống Pháp, nhưng đến 1953 thì mới được phát
triển rộng (khởi sự tại Thái Nguyên).
Tại kì họp thứ
ba của Quốc hội, để phát động chiến dịch, Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa Hồ Chí Minh phát biểu: "Luật cải cách ruộng đất của ta chí
nhân, chí nghĩa, hợp lí hợp tình, chẳng những là làm cho cố nông, bần nông,
trung nông ở dưới có ruộng cày, nhưng đồng thời chiếu cố đồng bào phú nông, đồng
thời chiếu cố đồng bào địa chủ".
Trước đó, thông tư liên bộ của năm 1949 đưa ra nguyên
tắc chủ yếu về phân chia tạm thời ruộng đất cho nông dân mà những ruộng đất này
họ tịch thu được từ điền chủ của người Pháp, từ điền chủ người Việt thông đồng
với Pháp. Hội nghị cán bộ Trung ương lần thứ IV (5/1948) đề ra chính sách: Tịch
thu ruộng đất và tài sản của Việt gian (đưa ra toà án tuyên bố rõ ràng), ruộng
đất thì chia cho dân cày cấy, còn tài sản thì tuỳ từng trường hợp cấp cho dân
cày; những đồn điền tịch thu của Pháp giao cho Chính phủ tạm thời quản lý;
thành lập ở mỗi đồn điền một Ban quảntrị có trách nhiệm phân phối ruộng cho
dân, giúp đỡ kế hoạch cho dân cày cấy…
Tổ chức
Tháng 12 năm 1953, Quốc hội Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa nhóm họp và thông qua Dự luật Cải cách ruộng đất 197/HL. Chủ tịch Hồ Chí
Minh phê thuận và chính thức ban hành bộ luật này vào ngày 19
tháng 12 năm 1953 để kỷ niệm ngày Toàn quốc Kháng chiến, mang tên
"Luật Cải cách Ruộng đất". Đồng thời điểm này, Ủy ban Chấp hành Trung
ương Đảng Lao động Việt Nam và Đại hội Toàn quốc Đảng Lao động Việt Nam cũng họp
và tổ chức chuẩn bị thi hành cải cách ruộng đất sâu rộng trên toàn lãnh thổ. Đảng
này cũng chỉ định một ủy ban lãnh đạo chương trình cải cách ruộng đất và hoạch
định tiến trình cải cách ruộng đất.
Ban lãnh đạo
Trưởng ban chỉ đạo: Trường Chinh (Tổng Bí thư đảng)
Trưởng ban chỉ đạo thí điểm Thái
Nguyên: Hoàng Quốc Việt (Ủy viên Bộ Chính trị Ban Chấp
hành Trung ương đảng)
Trưởng ban chỉ đạo thí điểm Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh: Lê Văn Lương (Ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị Ban
Chấp hành Trung ương đảng)
Giám đốc trực tiếp điều hành chiến dịch: Hồ Viết Thắng (Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành
Trung ương đảng)
Tiến trình
Chương trình cải cách ruộng đất được áp dụng qua bốn
bước chính:
Huấn luyện cán bộ
Các cán bộ Đảng Lao động tham gia cải cách ruộng đất
được đưa đi học khóa chỉnh huấn 1953, và một số được đưa đi huấn luyện tại Trung Quốc.
]Các chương trình học tập nhằm giúp cán bộ nắm vững
đường lối của đảng trong cải cách ruộng đất, quán triệt quan điểm: "Trí,
phú, địa, hào đào tận gốc trốc tận rễ". Tổng số cán bộ được điều động vào
công tác là 48.818 người.
Hình : Hoàng Quốc Việt
Chiến dịch Giảm tô
Bước đầu, các đội cán bộ cải cách ruộng đất đi vào
các làng xã và áp dụng chính sách "3 Cùng" (cùng ăn, cùng ngủ, cùng
làm) với các bần cố nông trong làng xã đó, kết nạp họ thành "rễ",
thành "cành" của đội, sau đó triển khai chiến dịch từng bước như sau:
Phân định thành phần: Đội Cải cách Ruộng đất ra mắt
làng xã, và tất cả các gia đình trong xã được họ phân loại thành 5 thành phần:
(a) địa chủ; (b) phú nông; (c) trung nông cứng - sở hữu 1 con bò, 1 con lợn, 1
đàn gà; (d) trung nông vừa - sở hữu 1 con lợn, 1 đàn gà; (e) trung nông yếu - sở
hữu 1 đàn gà hay không có gì cả; (f) bần nông; (g) cố nông. Gia đình có 2 con lợn
đã có thể gọi là phú nông. Tỷ lệ địa chủ được quy định trước là 5,68% dân số
nông thôn và các đoàn và đội cải cách đều cố truy bức để đôn tỷ lệ địa chủ lên
5% như một quy định bắt buộc, gọi là "kích thành phần".
Phân loại địa chủ: Tất cả các gia đình bị xếp vào
thành phần địa chủ như nói trên được đội cải cách phân loại thêm một lần nữa
thành (a1) Địa chủ gian ác; (a2) Địa chủ thường; (a3) Địa chủ có ủng hộ kháng
chiến. Thành phần địa chủ gian ác bị đội cải cách bắt ngay lập tức và quản
thúc.
Hình : Lê Văn Lương
Áp dụng thoái tô: Đối với các gia đình có địa chủ bị
bắt nói trên, đội cải cách thông báo với họ về các sắc lệnh giảm tô của chính
phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, bao gồm: sắc lệnh giảm tô xuống còn 25% vào tháng
11 năm 1945, Sắc lệnh số 87/SL năm 1952 và 149/SL năm 1953 giảm
tô thêm 25%. (Tại miền Bắc, tô hay địa tô là tiền thuê ruộng mà tá điền phải trả
cho địa chủ sau mùa gặt, có thể trả bằng thóc.) Căn cứ theo đó, địa chủ nào
chưa giảm tô cho nông dân thì bây giờ phải trả số nợ đó — gọi là "thoái
tô". Nếu không trả đủ nợ thì tài sản bị tịch thu, phân phát do nông dân.
Sau bước này, hầu hết gia đình địa chủ lâm vào hoàn cảnh khánh kiệt, nhiều người
đến chỗ tự sát — vì nếu sống trong vùng kiểm soát của Pháp thì không biết gì về
các sắc lệnh của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Học tập tố khổ, lùng bắt địa chủ: Các bần nông, cố
nông, "chuỗi", "rễ" được đội cải cách cho học lớp tố khổ do
họ mở, qua đó học viên được nhận dạng các tội ác của địa chủ, và được khuyến
khích nhớ ra tội ác của từng địa chủ đã bóc lột họ như thế nào. Sau khi học qua
lớp tố khổ nhiều du kích và cốt cán cải cách ruộng đất tìm bắt địa chủ, Việt
gian, thậm chí họ "vác súng vào thành phố lùng bắt địa chủ và con cái địa
chủ là cán bộ công nhân viên chức nhà nước".
Công khai đấu tố: Các buổi đấu tố được tổ chức, thông
thường vào ban đêm. Số lượng người tham gia đấu tố được huy động từ vài trăm đến
cả ngàn người, và thời gian đấu tố từ một đến ba đêm tùy theo mức độ tội trạng
của địa chủ. Trong đêm đấu tố, các bần nông bước ra kể tội địa chủ đã bóc lột họ
như thế nào. Tại các tỉnh có tổ chức cải cách ruộng đất, Đảng Lao động cho ra tờ
báo lấy tên là Lá Rừng (ngụ ý tội ác địa chủ nhiều như lá rừng) tường
thuật chi tiết các vụ đấu tố. Sau khi bị đấu tố các địa chủ được tạm giam trở lại
để chờ tòa án nhân dân xét xử. Gia đình và thân nhân người bị đấu tố thì bị cô
lập, bị bỏ đói và chịu nhiều sự phân biệt đối xử và nhục hình.
Xử án địa chủ: Tại các huyện, một tòa án nhân dân đặc
biệt được lập ra và đi về các xã xét xử các địa chủ. Sau khi kết án, nếu bị kết
án tử hình, đội tự vệ xã sẽ thi hành án trước công chúng. Những người không bị
xử bắn thì bị cô lập trong các làng xã, một số bị thiệt mạng vì bị bỏ đói.
Chiến dịch Cải cách ruộng đất
Nhiều tháng sau khi chiến dịch Giảm tô được triển
khai, chương trình Cải cách ruộng đất chính thức bắt đầu, với hình thức tương tự
nhưng trên địa bàn rộng lớn hơn, và các gia đình địa chủ có thành tích kháng
chiến, kể cả các gia đình có đảng viên, cán bộ, bộ đội phục vụ trong kháng chiến
cũng bị đấu tố. Tổng cộng có năm đợt cải cách ruộng đất từ 1953 đến 1956 tiến hành tại
3.314 xã. Người đầu tiên bị buộc tội chết trong cải cách ruộng đất là một phụ nữ,
bà Cát Hanh Long, tức Nguyễn Thị Năm ở Thái
Nguyên; bà bị quy tội địa chủ, bị hành hình mặc dù trong thời kháng chiến
đã có nhiều công lao lớn với cách mạng Việt Nam.
Tổng cộng có 6 đợt lớn cải cách ruộng đất. Từ cuối
năm 1954, dưới sức ép của cố vấn Trung Quốc, chiến dịch cải cách ruộng đất
bắt đầu được đẩy mạnh và nhanh, với cường độ lớn. Từ giữa năm 1955 ở một số nơi
đã xuất hiện hiện tượng đấu tố tràn lan, mất kiểm soát. Từ đó đến cuối năm
1955, cảnh đấu tố địa chủ xảy ra tràn lan, nhiều lúc chỉ đơn thuần bằng một lời
tố giác đơn giản, những thành viên trong tòa án nhân dân cũng có thể xử tử hình
hay tù khổ sai đối với người bị tố giác. Đã xuất hiện tình trạng lạm dụng quyền
hành của các cán bộ đội viên đội công tác ruộng đất trong công tác đất đai. Họ
đấu tố mọi nhà, đấu tố mọi người, nhưng lại quên đấu tố bản thân. Số người bị
quy oan, bị xử lý sai chiếm tỷ lệ rất cao. Quyết liệt nhất là ở Thái
Bình, nơi có đến 294 xã được đưa vào cải cách.
Theo tài liệu của Đảng Cộng sản Việt Nam, tháng 11 năm 1953, Hội
nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 5 quyết định tiến hành việc cải cách
ruộng đất tại miền Bắc Việt Nam. Từ năm 1953 tới 1957, 810.000 hecta ruộng đất ở
đồng bằng và trung du miền Bắc đã được chia cho 2 triệu hộ nông dân, chiếm khoảng
72,8% số hộ nông dân ở miền Bắc. Trong khi đó, phân bố ruộng đất miền Bắc trước
năm 1945, chỉ có
4% dân số đã chiếm hữu tới 24,5% tổng số ruộng đất.
Tuy nhiên, ở một góc độ khác việc thực hiện cải cách
ruộng đất ở miền Bắc Việt Nam đã gây ra nhiều hậu quả to lớn. Đã có rất nhiều
người bị đấu tố oan. Mức 5,68% địa chủ trong dân số địa phương là cao hơn rất
nhiều so với thực tế. Tổng số người bị quy trong Cải cách ruộng đất đã được thống
kê là 172.008 người; số người bị oan sai là 123.266 người, chiếm tỷ lệ 71,66% Theo
tài liệu của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhiều nông dân trong tầng lớp trung nông
đã bị đấu tố là địa chủ và việc đấu tố oan là do "bị địch lũng đoạn".
Những sai lầm này, như đã được đề cập đến trong bài phát biểu tháng 10 năm 1956
tại Mặt trận Tổ quốc Việt Nam của giáo
sư, luật sư Nguyễn Mạnh Tường, đã
làm Đảng Cộng sản Việt Nam bị mất uy tín đối với nhiều người dân.
Chiến dịch sửa sai
Trong tuyên bố của Hội nghị Trung ương 10 của Đảng
Lao động Việt Nam, tháng 9 năm 1956 đã nghiêm khắc phê bình:
„Giai đoạn vừa qua có nhiều sai lầm và khuyết điểm. Đặc
biệt là trong cuộc cải cách nông nghiệp và điều chỉnh tổ chức. Hội nghị Trung
ương lần thứ 10 đã phân tích chi tiết các khuyết điểm, tìm ra nguyên nhân và thống
nhất những biện pháp khắc phục. Hội nghị thừa nhận nguyên nhân của những khuyết
điểm là sự yếu kém của bộ máy lãnh đạo. Vì thế Ban chấp hành Trung ương nhận
khuyết điểm của mình. Các ủy viên tham gia trực tiếp đã kiểm điểm trước TƯ theo
tinh thần tự phê, và chấp nhận những hình thức kỷ luật nghiêm khắc.“
Đề cương báo cáo của Bộ Chính trị tại Hội nghị Trung
ương lần thứ 10, tháng 10-1956 đã xác nhận: "Tư tưởng thành phần chủ nghiã
trong cải cách ruộng đất có tư tưởng nông dân, đặt bần cố nông lên trên tất cả,
thậm chí đặt bần cố nông lên trên Đảng… Tư tưởng tả khuynh trong cải cách ruộng
đất đã chớm nở lúc đầu; nó đã đưa đến chỗ học tập kinh nghiệm nước bạn một cách
máy móc và không chiụ điều tra nghiên cứu đầy đủ tình hình xã hội ta để định chủ
trương chính sách cụ thể cho thích hợp… Trong lúc thi hành thì một mực nhấn mạnh
chống hữu khuynh trong khi những hiện tượng tả khuynh đã trở nên trầm trọng… từ
khu trở xuống thì hệ thống cải cách ruộng đất trở nên một hệ thống ở trên cả Đảng
và chính quyền. Tác phong độc đoán chuyên quyền, do đó mà trở nên phổ biến,
không đi theo đường lối quần chúng, mà thực tế đã trấn áp quần chúng, nhẹ tuyên
truyền giáo dục, buộc quần chúng làm những điều trái với ý muốn, với lương tâm
của họ, có khi trái với chân lý và chính nghĩa."
Do nhận định chiến dịch Cải cách ruộng đất giết lầm
nhiều người vô tội và gây ra chống đối mạnh trong dân chúng, Đảng Lao động Việt
Nam và chính phủ tiến hành các bước sửa sai như sau:
Tháng 2 năm 1956, Hội nghị Trung
ương đảng lần thứ 9 tuyên bố các sai lầm trong cải cách ruộng đất.
Tháng 3 năm 1956, Quốc hội họp lần thứ 4 tường trình
bản báo cáo các sai lầm và biện pháp sửa sai.
Ngày 5 tháng 7 năm 1956, thay mặt Ban Bí thư, Tổng Bí
thư Trường-Chinh ký Chỉ thị "Về công tác chỉnh đốn tổ chức" đánh
giá: Sở dĩ có những khuyết điểm trên, một phần là do Trung ương kém theo
dõi, đôn đốc, kiểm tra và kịp thời uốn nắn các lệch lạc, một phần là do các cơ
quan được Trung ương giao trách nhiệm trực tiếp chỉ đạo công tác chỉnh đốn tổ
chức, như Ban Tổ chức Trung ương, Đảng tổ trong Uỷ ban cải cách ruộng đất Trung
ương, các liên khu uỷ và khu uỷ, đoàn uỷ, đã không nhận thức đúng tình hình,
không nắm vững mục đích, yêu cầu, phương châm, phương pháp chỉnh đốn tổ chức,
không giáo dục đầy đủ cho cán bộ, không theo dõi sát tình hình, đề phòng các lệch
lạc, và phát hiện những vấn đề mới đề nghị với Trung ương bổ sung chính sách; lối
làm việc thì thiếu tập thể dân chủ, ít lắng nghe ý kiến cấp dưới. Về phía các
cán bộ ở các tổ chỉnh đốn, thì nói chung vì trình độ chính trị và trình độ công
tác kém, lại không được chuẩn bị đầy đủ về tư tưởng, chính sách, phương pháp,
khi tiến hành công tác thì không được lãnh đạo chặt chẽ, cho nên một số đã phạm
những sai lầm nghiêm trọng. ở một vài nơi ở cấp xã đã phát hiện có một vài phần
tử xấu, cố tình làm sai để phá hoại
Ngày 18 tháng 8 năm 1956, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi
thư cho đồng bào và cán bộ nhìn nhận sai lầm và cho biết Trung ương đảng và
chính phủ đã nghiêm khắc kiểm điểm các sai lầm.
Ngày 24 tháng 8 năm 1956, báo Nhân Dân công bố có một số đảng viên trung kiên
đã bị hành quyết sai lầm trong chiến dịch Cải cách Ruộng đất.
Tháng 9 năm 1956, Hội nghị lần thứ 10 Ban Chấp hành
Trung ương đảng (họp từ 25/8 đến 24/9/1956) nhận định các nguyên nhân đưa đến
sai lầm, và thi hành biện pháp kỷ luật đối với Ban lãnh đạo chương trình Cải
cách Ruộng đất như sau: ông Trường Chinhphải từ chức Tổng Bí thư đảng,
nhưng vẫn là Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, ông Hoàng Quốc
Việt ra khỏi Bộ Chính trị, xuống ủy viên Trung ương và Lê Văn
Lương ra khỏi Ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị và Bí thư Trung ương Đảng xuống
ủy viên dự khuyết TW., và ông Hồ Viết Thắng bị loại ra khỏi Ban Chấp
hành Trung ương Đảng.
Ngày 29 tháng 10 năm 1956, Đại tướng Võ
Nguyên Giáp, người không tham gia trực tiếp vào sai lầm chương trình Cải cách
Ruộng đất, thay mặt chủ tịch nước đọc bản báo cáo của Hội nghị lần thứ 10 Ban
Chấp hành Trung ương đảng tại nhà hát lớn Hà Nội, kê khai sai lầm và phát
động chiến dịch sửa sai, phục hồi các chức vụ tài sản cho cán bộ, bộ đội bị đấu
tố.
Theo tổng kê đến tháng 9 năm 1957, thì chiến dịch
sửa sai đã phục hồi danh dự và trả lại tài sản khoảng 70-80% số người bị kết
án. Theo báo Nhân Dân thì bản thân chiến dịch sửa sai cũng gây thêm
chết chóc khi những người được phục hồi trả thù những người đã đấu tố họ oan ức,
hoặc chưa kịp trả thù thị bị thủ tiêu trước để tránh việc trả thù.
Phong trào trả thù lan rộng và biến thành bạo động tại
nhiều nơi khiến chính quyền phải điều động quân đội để đánh dẹp. Ở Quỳnh
Lưu, tỉnh Nghệ An, có bản báo cáo ghi nhận 20.000 nông dân dùng gậy gộc
gây bạo động khiến chính quyền phải dùng Sư đoàn 324 để tái lập trật tự. Một
số gửi thỉnh nguyện thư đến phái đoàn quan sát viên Canada trong Ủy ban Đình
chiến, xin di cư vào Nam. Tuy nhiên, theo một số nhân chứng, có những trường
hợp việc sửa sai chỉ đơn thuần là phục hồi đảng tịch, quy lại thành phần (từ địa
chủ, phú nông trở lại thành trung nông) chứ không được trả lại tài sản, nhà đất.
Đến năm 2004, theo báo Hà Nội Mới, Ủy ban Nhân dân thành phố
Hà Nội mới ra quyết định trợ cấp cho một số trường hợp bị qui sai thành phần và
có tài sản bị trưng thu, trưng mua trong thời kì Cải cách Ruộng đất với mức ba
triệu đồng một trường hợp.
Các đợt cải cách
Đợt
Thời điểm
|
Địa bàn
|
Số xã thực hiện
cải cách ruộng đất
|
Đợt Thí điểm
(25 tháng 12 năm 1953 - 22 tháng 10 năm 1954) |
không rõ
|
|
Đợt 1
(1 tháng 4 năm 1954 - 15 tháng 1 năm 1955) |
Một số các vùng kiểm soát
|
không rõ
|
Đợt 2
(23 tháng 10 năm 1954 - 15 tháng 01 năm 1955) |
22
|
|
100
|
||
22
|
||
66
|
||
Đợt 3
(18 tháng 02 - 20 tháng 06 năm 1955) |
65
|
|
106
|
||
84
|
||
22
|
||
115
|
||
74
|
||
Đợt 4
(27 tháng 06 - 31 tháng 12 năm 1955) |
111
|
|
17
|
||
1
|
||
60
|
||
71
|
||
207
|
||
5
|
||
227
|
||
98
|
||
47
|
||
Đợt 5
(25 tháng 12 năm 1955 - 30 tháng 7 năm 1956) |
8
|
|
163
|
||
6
|
||
45
|
||
118
|
||
21
|
||
217
|
||
149
|
||
294
|
Những thành tích và sai lầm trong chiến dịch
Thành tích
Năm 1953, giữa lúc Quân đội Nhân dân Việt Nam bắt đầu
chiếm ưu thế trên chiến trường, cuộc cải cách ban đầu có những kết quả nhất định
khi chỉ thực hiện việc tịch thu tài sản, đất đai của những thành phần địa chủ bị
kết tội Việt gian (theo Pháp chống Việt Minh) chia cho bần nông, cố nông. Chính
việc cải cách này đã góp một phần không nhỏ nâng cao sự ủng hộ của dân chúng để
dồn sức cho kháng chiến. Quyền làm chủ của người nông dân trên ruộng đất mà họ
đang canh tác được xác nhận về mặt pháp lý. Mơ ước có mảnh ruộng của riêng mình
ở nông dân đến lúc này đã có hy vọng trở thành hiện thực. Khi bắt đầu trận đánh
quyết chiến chiến lược Điện Biên Phủ cũng là lúc hậu phương hoàn thành đợt thí
điểm cải cách ruộng đất, tin này đã tiếp thêm tinh thần chiến đấu to lớn cho
người lính ngoài mặt trận. Việc thực hiện chủ trương triệt để giảm tô, giảm tức
và cải cách ruộng đất đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ tinh thần của quân dân, tích
cực chi viện cho chiến trường trong đông xuân 1953-1954 mà đỉnh cao là chiến
dịch Điện Biên Phủ.
Cuộc cải cách đã phân chia lại đất canh tác một cách
công bằng cho đa số nông dân Bắc Bộ. Từ năm 1953 tới 1957, 810.000 hécta ruộng
đất ở đồng bằng và trung du miền Bắc đã được chia cho 2 triệu hộ nông dân (khoảng
10 triệu dân), chiếm khoảng 72,8% số hộ nông dân ở miền Bắc. Trong khi đó, phân
bố ruộng đất miền Bắc trước năm 1945, chỉ có 4% dân số đã chiếm hữu tới 24,5% tổng
số ruộng đất.
Cuộc cải cách đã hoàn thành xóa bỏ giai cấp địa chủ
và tàn dư chế độ phong kiến ở miền Bắc. Tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khoá I, từ
29-12-1956 đến 25-1-1957, báo cáo của Chính phủ kiểm điểm về công tác cải cách
ruộng đất đã nêu rõ: “Cải cách ruộng đất ở miền Bắc đã căn bản hoàn thành,
giai cấp địa chủ đã căn bản bị đánh đổ, chế độ phong kiến chiếm hữu ruộng đất bị
xoá bỏ. Nông dân đã làm chủ nông thôn, nguyện vọng lâu đời của người nông dân là
người cày có ruộng đã được thực hiện. Sức sản xuất ở nông thôn đã được giải
phóng, đời sống nhân dân bước đầu đã được cải thiện, mở đường cho việc phát triển
công thương nghiệp, góp phần quan trọng vào công cuộc củng cố miền Bắc, phát
triển kinh tế, văn hoá. Đó là những thành tích căn bản”. Năm 1957 là năm được
mùa lớn, sản lượng lương thực đạt trên 4,5 triệu tấn, vượt xa mức trước chiến
tranh.
Năm 1958, Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản quyết
định rằng tập thể hóa là mục tiêu phát triển nông thôn. Hiến pháp Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa năm 1959 kế tiếp hợp thức hóa chính sách đó và xóa bỏ quyền
sở hữu ruộng đất tư nhân và thay vào đó là quyền sở hữu tập thể. Đất đai dần
tập trung vào tay Nhà Nước qua việc thành lập những hợp tác xã do
chính phủ quản lý. Nhà nông được khuyến khích và huy động gia nhập hợp tác xã
nên đến năm 1960, 86% dân quê ở Miền Bắc đã vào hợp tác xã. Số liệu đó tăng lên
thành 95,5% vào năm 1970. Khi Hiến pháp Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam
năm 1980 được soạn ra thì quyền tư hữu ruộng đất của nông dân hoàn toàn biến
mất, quyền quản lý đất trên toàn cõi đất nước thuộc về Nhà nước. Cuộc cải
cách ruộng đất củathập niên 1950 theo quá trình trên thì chính quyền phát
đất cho nông dân một lần nhưng thu hồi hai lần; một lần bán chính thức qua dạng hợp tác xã, lần sau qua quốc hữu hóa toàn diện. Từ thập niên 1990,
theo chính sách Khoán mười, ruộng đất thuộc sỡ hữu
toàn dân, Nhà nước quản lý ruộng đất và giao quyền sử dụng đất nông nghiệp cho
mỗi hộ nông dân căn cứ theo đầu người, mỗi hộ tự canh tác và thu hoạch, sau khi
nộp thuế thì giữ lại nông sản thừa, hợp tác xã không đứng ra sản xuất mà chỉ
cung ứng dịch vụ.
Hồ Chí Minh trong lá thư gửi "đồng bào nông
thôn" ngày đề ngày 18 tháng 8 năm 1956, xác định cải cách ruộng đất
là "một thắng lợi vô cùng to lớn" và "có thắng lợi này là
nhờ Đảng và Chính phủ ta có chính sách đúng đắn". "Cải cách ruộng đất
là một cuộc đấu tranh giai cấp chống phong kiến, một cuộc cách mạng long trời lở
đất, quyết liệt gay go. Lại vì kẻ địch phá hoại điên cuồng; vì một số cán bộ ta
chưa nắm vững chính sách, chưa thực đi đúng đường lối quần chúng; vì sự lãnh đạo
của Trung ương Đảng và Chính phủ có chỗ thiếu cụ thể, thiếu kiểm tra đôn đốc -
cho nên khi cải cách ruộng đất đã xảy ra những khuyết điểm, sai lầm: trong việc
thực hiện đoàn kết nông thôn, việc đánh kẻ địch, việc chấn chỉnh tổ chức, trong
chính sách thuế nông nghiệp, v.v...Trung ương Đảng và Chính phủ đã nghiêm khắc
kiểm điểm những sai lầm, khuyết điểm ấy và đã có kế hoạch kiên quyết sửa chữa,
nhằm đoàn kết cán bộ, đoàn kết nhân dân, ổn định nông thôn, đẩy mạnh sản xuất.".
Sai lầm chung
Đánh giá sai lầm về tình hình khác biệt giữa nông
thôn Trung Quốc và Việt Nam, quá tin tưởng và chịu sức ép của các cố vấn Trung
Quốc.
So sánh mục tiêu và phương tiện thì phương pháp đấu tố
và truất hữu quá cứng rắn khi mà nghiên cứu của Liên Xô tính rằng địa
chủ trung bình ở miền Bắc chỉ sở hữu 0,65 hécta đất, một diện tích
khá nhỏ so với mức của thế giới.
Yếu tố bạo lực có nguồn gốc bột phát từ hận thù giai
cấp và cá nhân đã được tích lũy bao đời nay trên những cánh đồng lúa. Địa chủ
trở thành chỗ cho dân nghèo trút cơn giận dữ vì cuộc sống khó khăn của họ, số
khác thì vì ghen tức với tài sản của địa chủ. Cộng với trình độ nhận thức thấp
của đa số cán bộ cấp xã thời bấy giờ, dẫn tới nhiều trường hợp oan sai, lợi dụng
trả thù cá nhân, và các hành vi bạo lực trong các cuộc đấu tố. Theo đánh giá của
William Duiker, hậu quả của những hành động này nhiều khi rất bi thảm, nhưng có
thể nhìn nhận như những "sản phẩm phụ" không thể tránh khỏi của bất cứ
cuộc cách mạng nào (tương tự như làn sóng tàn sát giới tăng lữ
nhà thờ của người dân Pháp trong cuộc Cách mạng Pháp 1789).
Đánh giá sai và nâng sản lượng, nâng thuế lên quá
cao, quá sức người dân. Như ở Hà Tĩnh,
có những mẫu ruộng tính sản lượng là 32-35 tạ một mẫu ta. Khá nhiều ruộng tốt
được tính sản lượng ít nhất phải 25-28 tạ. Trong khi đó như ở Liên Xô,
theo ông Đặng Thái Mai: "ở Liên Xô cũng mới trù tính
việc tăng năng suất các miền ruộng có thủy lợi (terres-irriguées) cho đến mức
40-50 tạ một hecta. Như vậy là với phương tiện kỹ thuật, nhân công, tổ chức của
nông nghiệp Liên Xô, mà trong 4 năm nữa người ta mới yêu cầu tới mức 20 hay 25
tạ nửa hecta, nghĩa là còn hơn một mẫu ta..."
Chiến dịch càng lên cao điểm càng mất kiểm soát dẫn đến
tình trạng vô chính phủ, nhiều oan sai và cô lập, đối xử nhục hình với gia đình
người bị đấu tố. Hơn 70% người bị quy vào thành phần địa chủ và phú nông là quy
sai. Điển hình như:
Trường hợp tử hình bà Nguyễn Thị Năm, chủ hiệu Cát Thanh Long ở Hà Nội, mẹ
nuôi của Lê Đức Thọ, Phạm Văn Đồng và Trường Chinh, có con trai một là trung đoàn trưởng một
trung đoàn của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Trong "Tuần Lễ Vàng",
gia đình bà cũng đã hiến 100 lạng vàng cho chính quyền mới thành lập.
Tổng số cán bộ, đảng viên bị xử lý, sau khi chỉnh đốn
là 84000 người, chiếm tỷ lệ hơn 55%. Nhiều chi bộ tốt bị coi là chi bộ phản động,
bí thư hoặc chi ủy viên chịu hình phạt nặng nề: tù hoặc bắn. Tình hình chỉnh đốn
ở cấp huyện và cấp tỉnh cũng rất bi đát. Số cán bộ lãnh đạo các cấp này bị xử
lý oan sai cũng chiếm tỷ lệ lớn. Hà Tĩnh là tỉnh cá biệt, có 19 cán bộ tỉnh ủy
viên, công an, huyện đội dự chỉnh đốn đều bị xử lý.
Trường hợp Thiếu tướng Vương Thừa Vũ, Tư lệnh Đại đoàn 308, nguyên Tư lệnh Mặt
trận Hà Nội năm 1946, Chủ tịch Ủy ban Quân quản Hà Nội bị các cán bộ cải cách bắt
ở ngoại thành Hà Nội vì có người đấu tố ông là "địa chủ, có xuất thân là
tư sản, lập trường chính trị không rõ ràng".
Các cháu nội của cụ Phan Bội Châu, trong đó có một người là trung đội trưởng,
nhà nghèo, 3 sào đất cho 3 mẹ con, nhưng cũng bị quy là địa chủ.
Đặc biệt, cụ Phó bảng Đặng Văn Hướng, Bộ trưởng phụ trách Thanh - Nghệ -
Tĩnh của Chính phủ bị đấu tố chết tại quê nhà Diễn Châu.
Ngoài việc tịch thu nhà đất của những người bị quy là
địa chủ và chia đều cho nông dân, những mục đích khác của chiến dịch không đạt
được. Kết quả sản xuất sau cuộc cải cách ruộng đất lại không như người nông dân
mong đợi khi vụ mùa năm 1957 được đánh giá là thất thu.
Sai lầm trên phương diện pháp lý
Theo bài diễn văn luật sư Nguyễn Mạnh Tường đọc tại cuộc họp Mặt trận
Tổ quốc ở Hà Nội ngày 30 tháng Mười 1956, cuộc cải cách ruộng đất được thực hiện
với phương châm "thà chết 10 người oan còn hơn để sót một địch";
phương châm này đi ngược lại với quy tắc cơ bản của pháp luật, trong trường hợp
này là "thà 10 địch sót còn hơn một người bị kết án oan". Cụ thể các
quy tắc pháp lý đã bị xâm phạm là:
Không xử phạt các tội đã phạm quá lâu đến hiện tại mới
điều tra ra.
Trách nhiệm của phạm nhân thì chỉ một mình phạm nhân
chịu, không quy kết cho vợ con, gia đình.
Muốn kết án một người phải có bằng chứng xác đáng.
Thủ tục điều tra, xét xử phải bảo đảm quyền lợi của bị
can. Bị can có quyền nhờ luật sư bào chữa. Phải tôn trọng bị can trong quá
trình truy tố và xét xử; khi bị can ra trước tòa không được xiềng xích và không
được dùng nhục hình.
Các nguyên nhân sai lầm được cho là: quan điểm ta-địch,
thù-bạn của chính quyền đương nhiệm rất mơ hồ; chính quyền bất chấp pháp luật,
lấy chính trị lấn át pháp lý; bất chấp ý kiến của giới chuyên môn.
Số người bị đấu tố
Tổng cộng chiến dịch Giảm tô tịch thu của địa chủ,
phú nông 31.110 tấn thóc tô, 15.475 ha ruộng, 8.246 trâu bò. Tổng cộng chiến dịch
Cải cách ruộng đất tịch thu của địa chủ 810.000 ha ruộng, 106.448 trâu bò,
1.846.000 nông cụ, 148.565 ngôi nhà. Số tài sản này được phân chia cho
2.104.138 hộ bần nông, trung bình mỗi hộ được 0,38 ha, 0,87 nông cụ, 0,071
ngôi nhà.
Số lượng người bị giết trong chương trình Cái cách ruộng
đất là không thể thống kê chính xác và còn gây tranh cãi. Nhưng theo chủ trương
ở một số địa phương phải tìm cho ra tỷ lệ 5% địa chủ, "Việt gian" để
mang ra đấu tố thì con số sẽ không ít.
Theo nhiều nguồn tin khác nhau, số lượng người bị giết
dao động khá lớn:
Theo tuần báo Time ngày 1 tháng 7 năm 1957
thì khoảng 15.000 người bị xử tử.
Theo Gareth
Porter: từ 800 đến 2.500; theo Edwin E. Moise (sau một công cuộc
nghiên cứu sâu rộng hơn): vào khoảng 5.000; theo giáo sư sử học James P. Harrison: vào khoảng
1.500 cộng với 1.500 bị cầm tù.
Vũ Thư Hiên cho rằng con số nạn nhân là ít hơn con số
15.000 dẫn ở trên rất nhiều, tuy vậy ông chỉ có thể ước tính, chứ không có số
liệu hoặc tài liệu nào cụ thể:
"Người ta thường nói tới con số khoảng 15.000
người. Tôi nghĩ con số có thổi phồng. Trong tài liệu của Bernard Fall và Wesley
Fishel con số còn được đẩy tới 50.000. Nếu tính tổng số xã đã cải cách ruộng đất
là khoảng 3.000, mỗi xã có trung bình một hoặc hai người bị bắn, bị bức tử, bị
hãm cho chết đói, (những xã có số người bị bắn lên tới ba hoặc bốn rất ít gặp,
có những xã không có ai bị) thì số người chết oan (kể cả trong Chỉnh đốn Tổ chức,
tính cả người bị bức tử) nằm trong khoảng từ 4.000 đến 5.000 người. Nói chung,
đó cũng là đoán phỏng. Chẳng bao giờ chúng ta biết được con số chính xác nếu
không có một cuộc điều tra khoa học."
Theo giáo sư Lê
Xuân Khoa thì cuộc cải cách ruộng đất là một trong ba nguyên nhân
chính đưa đến cuộc di tản 1954. Ngoài ra, ông nhận định
lượng lúa gạo sản xuất ở đồng bằng sông Hồng đã bị giảm sút trong 2
năm cải cách ruộng đất và 1 năm sau đó.
Triển lãm
Tháng 9 năm 2014 Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam mở cuộc
triển lãm về cuộc cải cách ruộng đất 1946-57. Sự kiện này thu hút nhiều chú ý
nhưng chỉ được ba ngày thì đóng cửa vì lý do kỹ thuật. Dư luận cho rằng cuộc
triển lãm phiến diện, không nhắc đến những sai lầm giết hại, đảo lộn đời sống
nông thôn Việt Nam. Việc triển lãm đóng cửa ngay sau khi một số người dân khiếu
kiện ở Dương Nội muốn vào xem cũng làm cho nhiều người đặt câu hỏi phải
chăng nhà chức trách sợ dân khiếu kiện đến xem triển lãm.
Ý kiến và nhận định riêng
Luật sư Nguyễn Mạnh Tường đã nói về tình cảnh oan
sai như sau, trong diễn văn đọc trước Mặt Trận Tổ Quốc, ngày 30 tháng 10 năm
1956 tại Hà Nội:
"Qua cuộc Cải cách ruộng đất ta thấy bao nhiêu các chiến
sĩ cách mạng thành tích lộng lẫy, có người ngực gắn tới hai huy chương kháng
chiến bị kết án là phản động, cường hào gian ác và, sau khi nhận tội, bị tống
giam hay bị hành hình. [...] Trong cuộc kháng chiến anh dũng của ta, những đồng
bào đã hi sinh, có thể nói được, chết với trong lòng chan chứa nỗi vui sướng vì
chết cho sự nghiệp giải phóng dân tộc khỏi nanh vuốt của địch. Họ chết vì địch,
cho ta, đó là cái chết tích cực, cái chết vẻ vang, cái chết oanh liệt mà Tổ quốc
ghi nhớ muôn thuở. Trái lại, các người chết oan vì các sai lầm trong cuộc Cải
cách ruộng đất này, lúc tắt thở, cay đắng đau xót vì chết với một ô danh. Chúng
ta đã xoá bỏ cái ô danh đó, nhưng con cháu của các nạn nhân tài nào mà không ngậm
ngùi? Đau đớn hơn, bây giờ ta làm thế nào mà biến cái khổ cực của người tắt thở
thành một niềm an ủi cho họ được?"
Năm 2005, nguyên Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt nhìn nhận:
"Trong các chiến dịch cải cách ruộng đất và cải tạo
công thương nghiệp, nhiều nhân sĩ yêu nước, nhiều nhà kinh doanh có công với
cách mạng đã không được coi như bạn nữa, gây những tổn thất lớn về chính trị và
kinh tế"
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen